Ik ben me bewust van het risico van deze column. Wie in deze tijd nog steeds de bezwaren van ChatGPT wil benoemen, wordt tenslotte al snel weggezet als een fossiel of een zeur. Als het programma dan óók nog eens wordt geprezen als hulpmiddel voor taalontwikkeling, laad je al snel de verdenking op je dat je alleen maar ‘tegen’ bent uit angst om je baan te verliezen.
Nou is dat risico misschien best aanwezig in deze tijden van bezuinigingen, maar dat is niet wat me aan het hart gaat. Wat mij veel meer zorgen baart, is dat we ChatGPT meer en meer behandelen als een kersverse minnaar. Zo’n aanwinst die alle andere relaties onmiddellijk in de schaduw zet en alleen maar positieve kanten lijkt te hebben.
Dat hij zuipt bij het leven (energie in plaats van alcohol, maar oké), regelmatig liegt en nooit vertelt waar hij zijn informatie vandaan haalt, zou toch op zijn minst een klein beetje tot voorzichtigheid moeten manen. Maar niks hoor, we kijken vooral naar zijn handigheid en we prijzen zijn hulpvaardigheid, want dankzij hem gaat alles zóveel efficiënter.
Kostbaar
In een sessie over de bezuinigingen werd het programma er ook weer met enthousiasme bijgehaald. Op de vraag ‘Hoe kunnen we hetzelfde werk leveren met minder mensen?’ luidde een van de antwoorden dat de inzet van ChatGPT mogelijk goede uitkomsten biedt voor de taalontwikkeling van onze studenten.
Zou het?
Voor schrijven lijkt me dat alvast geen goed idee, want helder schrijven gaat nu eenmaal hand in hand met helder denken. Willen we dat kostbare proces van wikken en wegen nu ook al uitbesteden?
En als we dat doen, wat zijn dan eigenlijk de consequenties? Wat doet het met ons als we bij de start van het schrijfproces, of bij andere ingewikkelde opdrachten, de blik onmiddellijk naar ChatGPT richten in plaats van naar binnen te keren? Is het instant antwoord dat we krijgen echt zoveel bevredigender dan het proces waar we normaal gesproken doorheen gaan? Ik vrees voor een slijtage van originaliteit, inventiviteit en creativiteit wanneer we onze denkprocessen meer en meer uit handen geven.*)
Jazeker, ChatGPT kan je een beginnetje geven voor een verslag, maar daarmee ontneem je jezelf ook de kans om je geest te trainen. Als er een snelle weg is om van A naar B te komen, zullen weinig mensen nog een omweg nemen. Daarmee maken we de zoveelste efficiencyslag, maar we negeren de groei die er tijdens het proces plaatsvindt.
Ik heb altijd gedacht dat we in het onderwijs mensen willen leren om zélf na te denken. Dat lukt niet wanneer je bij trage processen meteen een technische tool inzet.
Wortel
“Onze cognitieve vaardigheden nemen af wanneer we meer op AI gaan leunen en dat gaat sneller dan mensen denken,” aldus cultuursociologe Siri (!) Beerends in De Podcast Psycholoog van 2 juni jl. **)
Net als zij ben ik niet tégen AI, maar wel tegen de manier waarop we ermee omgaan. We zijn te snel geneigd om techniek te zien als de oplossing voor een probleem, in plaats van het probleem zelf bij de wortel aan te pakken.
ChatGPT inzetten om taalontwikkeling te trainen lijkt te leunen op zo’n zelfde misverstand.
Kijk liever hoe we docenten kunnen leren om taalontwikkelend les te geven. Dat kost meer moeite, maar het biedt op termijn ook meer perspectief. Taal wordt zo onderdeel van het hele curriculum en studenten blijven zelf denken. En we voorkomen dat de zogenaamde quick fix voor het ene probleem automatisch een nieuw probleem oplevert.
Want ja, intussen lopen we ook tegen de ecologische grenzen van onze planeet aan en daar draagt het zuipgedrag van AI flink aan bij.
Het is niet gemakkelijk om aan AI te ontkomen, dat snap ik ook wel, en voor andersoortige opdrachten kan het heel bruikbaar zijn. Maar ik hoop dat we het programma nadrukkelijk als hulpmiddel blijven zien, in plaats van onze eigen kwaliteiten er zomaar aan op te offeren.
Judith van der Stelt is schrijfcoach en dyslexiespecialist bij het Student Support Centrum in Almere
*) Windesheim heeft een statuut waarin staat hoe ChatGPT gebruikt mag worden en hoe niet. Studenten mogen het programma niet gebruiken voor de inhoud van hun verslag, maar bijvoorbeeld wel om te zien hoe je een structuur opzet.
Cvb-besluit beleid gebruik ‘Generatieve AI op hogeschool Windesheim (waaronder ChatGPT, GPT-4, Bard, Bing, MidJourney, CoPilot, etc.)’
**) Cultuursocioloog Siri Beerends doet onderzoek naar de manier waarop AI onze gedachten, gevoelens en gedrag verandert.
De Podcast Psycholoog, 2 juni 2025, interview met Siri Beerends
